جشن اسفندگان (سپندارمذگان) یا جشن مژده گیران یکی از جشن‌های ایرانی است که در روز ۵ اسفند برگزار می‌شود. ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه آورده‌است که ایرانیان باستان روز پنجم اسفند را روز بزرگداشت زن و زمین می‌دانستند.
اگرچه منابع کهن از جمله ابوریحان این جشن را در روز پنجم اسفند ذکر کرده‌اند. ولی با توجه به تغییر ساختار تقویم ایرانی در زمان خیام
که پس از ابوریحان می‌زیست، و سی و یک روزه شدن شش ماه نخست سال در
گاهشماری ایرانی، بعضی منابع و به اشتباه تاریخ ذکر شده نیز ۶ روز به عقب
آورده اند که این کار نادرست است. زیرا طبق منابع کهن و همانطور که از نام
آن پیداست این جشن به روز اسپند یعنی پنجمین روز ماه از ماه اسفند اشاره
دارد.
.: نظر تعدادی از استادان ایران‌شناس در باره زمان درست جشن اسفندگان:
خبرگزاری میراث فرهنگی_ گروه میراث فرهنگی_
هر ساله به هنگام جشن‌های ملی، تفاوت نظرهایی در باره زمان درست آنها پیش
می‌آید. با توجه به نظر استادان ایران شناس که همگی متفق‌القول هستند، مشخص
می شود که زمان جشن‌ها می‌باید با گاهشماری ملی و رسمی ایران تعیین شود و
بکارگیری گاهشماری یزدگردی درست نیست.
استاد جلیل دوستخواه با نقل نظر شادروان استاد ابراهیم پورداوود می‌نویسد:
در چندین دهه پیش از این، به پیشنهاد استاد
ِزنده یادم «ابراهیم پورداوود»، روز پنجم اسفند به عنوان روز پرستار
شناخته شده بود و به طور رسمی برگزار می شد و در این روز، برای ارج گزاری
خدمت ارزنده ی پرستاران، آیین هایی به اجرا در می آمد که در آنها با پیشکش
شاخه های گل بیدمشک (گل ویژه ی امشاسْپَند بانو اسپندارمذ در اسطوره های
کهن)، پرستاران میهنمان را می نواختند.
یادآوری می شود که برخی از دوستان، با
استناد به دیگرگونی گاه شمار خورشیدی کنونی نسبت به گاه شمار باستانی، زمان
برگزاری جشن ِ اسپندارمَذگان را شش روز بازپس می برند و در روز 29 بهمن
ماه می شناسند. اما همان گونه که پیشتر هم روشنگری کردم، روز ِدرست و
سزاوار ِ این جشن، همان پنجم اسفندماه است.
در پاسخ به دوستانی که 29 بهمن را جشن اسفندگان شمرده و با پیام های مهرآمیزشان آن را «فرخنده باد !» گفته اند، نوشتم:
جشن اسپندارمذگان (اسفندگان) در پنجم اسفندماه (و نه 29 بهمن)، بر شما فرخنده باد !
همچنان بر این باورم که کاربرد گاهشماری خیامی (مشهور به جلالی)، نباید ما را از پاسداشت یادگار نیاکان ارجمندمان بازدارد.
برماست که همه ی جشن های یازده گانه ی با
پسوند «- گان» از ماه دوم تا دوازدهم را هم، مانند ماه یکم در همان روزهای
اصلی (روزهای یکی شدن ِ نام روز و ماه) برگزاریم و به روزهای دیگری منتقل
نکنیم تا انگیزه ی بنیادین برگزاری آن ها از یاد نرود.
ما هم اکنون، جشن های نوروز، فروردینگان
(فروردگان)، یلدا و سده را به درستی در همان زمان های تعیین شده برای آن ها
در روزگار باستان (یکم فروردین، سی ام آذر و دهم بهمن)، برمی گزاریم. پس
چرا در مورد جشن های یازده گانه ی اردیبهشتگان تا اسفندگان، دچار این آشفته
کاری و سامانْ شکنی شده ایم؟
منبع: وبلاگ شخصی دکتر دوستخواه
استاد دکتر جلال خالق مطلق می‌نویسد:
ابوریحان بیرونی در کتاب آثارالباقیه که در
سال 391 هجری تألیف کرده است، آنجا که درباره ی جشن های ایرانی سخن می
گوید، از جشنی نام می برد که در روز اسفندارمذ در ماه اسفندارمذ، یعنی در
پنجم اسفند برگزار می شد.
در ایران کهن، یک جشن بهاری زنان بوده که
در آن روز زنان از آزادی بیشتری برخوردار بودند و بویژه دختران «دم بخت» به
همسرگزینی تشویق می شدند و از این رو این جشن را «مردگیران» می نامیدند.
سپس تر با نفوذ بیشتر مذهب این جشن نخست
تغییر ماهیت داده و جشن زنان شوهردار شده و این دسته زنان در آن روز از
شوهران خود به پاس یکسال پارسایی و خانه داری و شوهردوستی هدیه می گرفتند،
تا اینکه همین نیز رفته رفته فراموش شده است.
روز این جشن پنجم اسفند بود. پر بیراه نیست
اگر بانوان روشنفکر ایرانی دست کم، کنگره ها و جلسات ویژه ی مسایل زنان را
در این روز برگزار کنند تا یاد آن جشن دوباره زنده گردد.
منبع: جشن مردگیران در سایت ادبی نوف
دکتر تورج پارسی نیز در این باره نوشته‌اند:
در سالشمار ما، ماه سی روز بوده و هر روز
هم نامى داشته است. براى نمونه روز پنجم هر ماه به سپندارمذ نامور بوده که
در ماه اسفند این روز را به نام زنان جشن مى گرفتند. (اوستا زن را «ریته
سیه بانو» می نامد که به معنای مهر وفروغ و روشنایی است. به همین دلیل هم
جشن سپندارمذ مى باید در همان روز پنجم اسفند برگزار بشود و نه روز ??
بهمن. امید دارد که جشن ها که داراى اصول نجومى هستند، دستخوش آشفتگى بیش
ازاین نشده ودر برگزاریشان که بسیار پسندیده است، اصول نجومى آنها رعایت
بشود.
منبع: جشن سپندارمذگان 29 بهمن است یا 5 اسفند؟
استاد دکتر رضا مرادی غیاث آبادی در پاسخ پرسشی نوشته است:
جشن اسفندگان یا سپندارمذگان برابر است با
پنجمین روز از ماه اسفند در همه گاهشماری‌های ایرانی. در باره وجود
دوگانگی‌ها باید گفت که جشن‌ها و فاصله‌های میان آنها در متون کهن ایرانی
دارای تعریف و اندازه‌های مشخصی است که به مانند دانه‌های یک زنجیر در
پیوستگی کامل با یکدیگر هستند. تغییر جای یکی از آنها، موجب گسست کل این
رشته خواهد شد.
چنانکه در منابع ایرانی آمده است، جشن سده
پس از 40 روز از شب یلدا یا چله، و پس از 100 روز از اول آبان قرار دارد.
همچنین جشن سده، پیش از 25 روز از جشن اسفندگان است.
این اندازه‌ها و فاصله‌های تعریف شده در
متون و منابع کهن ایرانی، تنها با گاهشماری ایرانی با ماه‌های سی و یک روزه
(مبدأ هجری خورشیدی فعلی) که بزرگترین دستاورد دانش گاهشماری در جهان است،
مطابق است؛ ولی با کتابچه‌ای نوساخته که در چند سال اخیر در ایران با نام
سالنمای دینی زرتشتیان چاپ می‌شود، مطابقت پیدا نمی‌کند. چرا که در این
کتابچه، فاصله 100 روزه از اول آبان تا جشن سده به 106 روز، فاصله 40 روزه
شب یلدا تا جشن سده به 46 روز، و فاصله 25 روزه جشن سده تا اسفندگان به 19
روز رسیده است. این فاصله‌ها با هیچکدام از اسناد و منابع و تاریخ‌نامه‌های
ایرانی هماهنگی ندارد.
از این رو، زمان درست شب یلدا برابر با شامگاه 30 آذر، جشن سده در 10 بهمن و جشن اسفندگان در 5 اسفند است.
منبع: سخنی در باره زمان جشن اسفندگان در سایت شخصی